Калгасны крыважэрны малох

Памяці Ганны, Тамары, Ніны.

Я не была знаёмая з Ганнай Кандраценкай. Я даведалася пра яе жыццё толькі пасля яе смерці, як бы дзіўна гэта ні гучала. Зрэшты, вы таксама, напэўна, пра яе не ведалі. Проста колькасць палітвязняў, якая вылічваецца тысячамі, ужо не дае магчымасці ведаць усіх і памятаць імёны. Вось толькі потым, калі даведаешся пра іх смерць, усё роўна становіцца сорамна.

Пасля таго як у медыя з'явілася фатаграфія Ганны на чорным фоне і паведамленне аб тым, што былая палітычная зняволеная, не дажыўшы да сарака гадоў і правёўшы на волі толькі паўгода, памерла ад раку, знойдзенага яшчэ ў калоніі, я пачала шукаць любую інфармацыю пра яе. І жахнулася, калі прачытала сведчанні тых, хто сядзеў разам з ёй у калоніі: у Ганны не было цёплых рэчаў, яна не атрымлівала пасылак з волі, бо там, на волі, у яе была толькі мама-пенсіянерка, Ганна апынулася за кратамі за каментары. Ёсць такія людзі - яны адзіночкі, ім не трэба чужое прызнанне, не патрэбныя лайкі і поціскі рукі з серыі "ты малайчына, ты смелая". Яны ніколі не прымыкаюць да большасці, не шукаюць падтрымкі, не чакаюць дапамогі і ўхвалы. Яны проста гавораць, што думаюць, і робяць, што ўважаюць за патрэбнае. Мяркуючы з сухой інфармацыі, якая пратачылася ў інфармацыйную прастору дзякуючы жанчынам, якія сядзелі з Ганнай Кандраценкай, яна была менавіта такой. Магчыма, таму мы пра яе і не ведалі: для Ганны была важная не грамадская цікавасць, а ўласнае сумленне. Ёй і праўда не было ў чым сябе папракнуць.

Ганну, якая села ў турму за некалькі жорсткіх слоў праўды, не вызвалілі пасля анкалагічнага дыягназу. Нават у ГУЛАГу існавала паняцце "актыроўка". На гулагаўскай мове гэта называлася “датэрміновым вызваленнем зняволеных у сувязі з цяжкай невылечнай хваробай”. Вядома, ніхто не западозрыць гулагаўскіх катаў у зародках гуманізму - гэта рабілася галоўным чынам для таго, каб, па-першае, не псаваць статыстыку лішнімі смерцямі ў лагерах, а па-другое, каб не марнаваць казённую пайку на тых, хто ўжо ніякай карысці на лесапавале або на рудніку. Але ў хворых прынамсі заставаўся шанец вярнуцца дадому і памерці на руках у сваякоў - у ложку, а не ў гурбе ці на нарах. А некаторым, апынуўшыся ў нармальных умовах сярод блізкіх, удавалася і выжыць.

У наш час дзякуючы дасягненням навукі захворванні, якія ў сталінскія часы былі смяротным прысудам, пакідаюць магчымасць жыць - пры своечасовым пачатку лячэння. І ў Ганны Кандраценкі гэты шанец быў бы, калі б яе не трымалі “да званка” ў калоніі. Як сказала мне нядаўна вызваленая палітычная зняволеная, у вертухаяў няма неабходнасці забіваць у першасным сэнсе слова: для гэтага ж трэба напружвацца, учыняць нейкія рухі цела, легенду прыдумляць для справаздачнасці - увогуле, лішнія клопаты. Іншая справа - не надаваць медыцынскай дапамогі тым, хто ў ёй мае патрэбу. І лішніх дзеянняў не робіш, і зэкі мруць сабе без усялякага гвалту, і вярхоўныя вертухаі задаволеныя.

Адразу ж пасля весткі аб смерці Ганны Кандраценкі прыйшла іншая трагічная навіна - былая палітычная зняволеная Тамара Каравай памерла ад сардэчнай недастатковасці, пражыўшы пасля вызвалення з калоніі крыху больш за паўгода. Ганна Кандраценка зусім крыху не дажыла да 40 гадоў, Тамары Каравай было 45 - маладыя прыгожыя жанчыны, якія маглі б застацца ў жывых, калі б не зжэр іх малох.

А сёння ў Варшаве развітваюцца з мастачкай Нінай Маргаевай. Ніна не сядзела ў турме, але вымушана была ўцякаць з дзіцем з Беларусі пасля таго, як падпісала адкрыты ліст дзеячаў культуры супраць гвалту і фальсіфікацыі выбараў. На эміграцыі яна цяжка захварэла. Ейная хвароба - бакавы аміятрафічны склероз – на жаль, сапраўды невылечная. Але калі б Ніна жыла дома, ёй было б лягчэй. Яна заставалася б сярод сваіх блізкіх, у сябе дома, з падтрымкай сяброў і вучняў мастацкай студыі PLOT, якія любілі сваю выкладчыцу. Усе ведаюць, што станоўчыя эмоцыі могуць падоўжыць жыццё, а стрэс, страх, перажыванні - наадварот, скараціць і нават забіць. Як ведае, магчыма, калі б не патрэба бегчы ў невядомасць, хвароба выявілася б праз гады, а то і дзесяцігоддзі, і Ніна магла б яшчэ жыць, пісаць карціны, вучыць дзяцей маляваць. Ці можна сказаць, што перажытае яе забіла? Напэўна.

Я пішу зараз пра гэтых жанчын не для таго, каб чарговы раз абвясціць "рэжым - забойца", - пра гэта і так усе ведаюць. Я пішу пра іх, каб іх імёны яшчэ раз прагучалі, каб іх жыццё не стала бессэнсоўнай ахвярай, і каб імёны Ганны, Ніны, Тамары абавязкова з’явіліся ў новым мартыралогу Беларусі. Ведаць, памятаць і казаць - гэта той мінімум, які мы абавязаныя для іх зрабіць. Хаця б пасля смерці, хаця б дзеля іх памяці.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]